Tôi đã được xem nhiều bản dịch “Tuyên ngôn Đảng Cộng sản”, thậm chí cả bản tiếng Anh, nhưng quả thật vô cùng xúc động khi vừa nhìn thấy bản dịch “Tuyên ngôn Đảng Cộng sản” lần này. Đó là một cuốn sách rất cũ, khổ 12 cm x 17,5 cm, in rô-nê-ô trên giấy bản, gồm 35 trang, giá 80 đồng. Dấu ấn thời gian đã hằn lên từng trang giấy, song, vẫn có thể đọc được nội dung. Trên bìa có những thông tin sau: Tuyên ngôn Đảng Cộng sản (cụm từ Đảng Cộng sản được in màu đỏ); Tủ sách Mác-xít; Nhà xuất bản Sự thật 1949; Nhà in Tiến bộ và do X.Y.Z lược dịch.

Năm 1949, Đảng và nhân dân ta đang tiến hành cuộc kháng chiến chống Pháp thần thánh. Lúc đó, chắc hẳn Nhà xuất bản Sự thật, Nhà in Tiến bộ cũng đang ở chiến khu Việt Bắc. Trong điều kiện khó khăn như vậy mà xuất bản được tác phẩm bất hủ của C. Mác và P. Ăng-ghen thì thật là tuyệt vời và càng quý hơn khi trải qua bao năm tháng chiến tranh, thời tiết khắc nghiệt, cuốn sách vẫn còn đến ngày hôm nay.

Nhưng đó chưa phải là điều đặc biệt nhất. Chắc không ít người biết dịch giả X.Y.Z là ai và cũng nhiều người thấy bút danh này quen quen. Vâng, đó là chính là bút danh của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại. Trên thế giới này, không có nhiều vị lãnh tụ trực tiếp dịch các tác phẩm cách mạng kinh điển như Bác Hồ của chúng ta.

Với văn phong đặc trưng của Bác, bản dịch “Tuyên ngôn Đảng Cộng sản” rất súc tích, dễ hiểu. Ngay trong Lời nói đầu, Bác viết:

Bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản là một bài nói tóm tắt mà rõ ràng:

- Giai cấp tư sản là gì?

- Giai cấp vô sản là gì?

- Mục đích và chính sách Cộng sản là gì?

- Cái lý luận về chủ nghĩa Xã hội và Cộng sản khác nhau thế nào?

- Đảng Cộng sản đối với các đảng khác nên thế nào?

Đó là một bài học mà mỗi người Cách mạng nên nghiên cứu đầu tiên. Nhưng vì trong bản tuyên ngôn đó, sự tích rộng, văn chương cao, đọc khó hiểu. Đây chúng tôi chỉ dịch theo ý, không dịch từng câu từng chữ. Vì mong anh chị em hiểu được ít nào còn hơn không hiểu.

Bản này tuy dễ, nhưng cũng phải đọc đi đọc lại vài lần mới hiểu hết. Đọc bản này hiểu rồi nên xem nguyên văn để hiểu thêm.

Cuốn “Tuyên ngôn Đảng Cộng sản” kể trên hiện là báu vật của phóng viên báo Quân đội nhân dân Văn Yên, một nhà sưu tầm sách.Văn Yên còn sở hữu nhiều cuốn sách khác như: Thuốc đắng dã tật và Sửa đổi lối làm việc cùng của tác giả X.Y.Z, bản in năm 1949 hay Tiến mạnh trong giai đoạn mới của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, bản in năm 1948. Văn Yên cho hay sẽ mang bản dịch “Tuyên ngôn Đảng Cộng sản” dự cuộc thi Những cuốn sách Vàng được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 3 này.

Bài và ảnh: BẢO TRUNG